Invasieve exoten - Tuin er niet in!

Wat zijn invasieve exoten? - Wat zijn de risico's - Wat te doen?

Wat zijn invasieve exoten?

Exoten zijn planten of dieren die via menselijk handelen in ons land terecht zijn gekomen. Dit kan zowel bewust (via de handel) of onbewust (bijvoorbeeld als verstekeling op transport) gebeuren. De meeste exoten zijn geïmporteerd als huisdier of als tuin- of aquariumplant en zorgen niet voor problemen, o.a. omdat ze alleen in tuinen zitten en zich niet zelfstandig kunnen verspreiden of handhaven. Enkele van deze exoten kunnen dit wel en weer een klein deel hiervan doet het zelfs zo goed, dat ze een bedreiging vormen voor onze inheemse planten of dieren en soms zelfs voor de mens (ze zijn giftig of leiden tot hooikoortsklachten). Deze laatste groep exoten noemen we dan 'invasieve exoten'. (zie ook onze algemene flyer, 7.7mb)

Invasieve exoten komen vaak onbedoeld in de natuur terecht. Exotische dieren kunnen in de natuur terecht komen doordat ze worden vrijgelaten of ontsnappen uit hun verblijf of vijver. Exotische planten komen bijvoorbeeld in de natuur terecht via aanplant, het dumpen van snoei- en tuinafval of verspreiden zelfstandig vanuit tuinen via uitlopers of zaden. Met name plantsoorten die bessen produceren (verspreiding door vogels) of zaden maken die met de wind verspreiden (bijv. pluis) kunnen zich snel uitbreiden en verdienen daarmee extra aandacht.

Tekening met veel voorkomende introductieroutes van exoten. De rode bloem en rode kreeft geven schematisch een invasieve exoot aan.

Wat zijn de risico's?

Zoals hierboven gezegd vormt gelukkig maar een zeer klein deel van de exoten die we naar ons land hebben gehaald een probleem. Echter is het op voorhand vaak moeilijk te voorspellen welke exoten invasief worden. Daarom is het aan te raden zorgvuldig met exoten om te gaan en ze niet in de natuur weg te gooien, aan te planten of los te laten. Invasieve exoten kunnen grote problemen veroorzaken voor mens en natuur en kun je beter in zijn geheel vermijden. Zo kunnen invasieve exoten ervoor zorgen dat inheemse planten en dieren (gedeeltelijk) verdwijnen, zoals bijvoorbeeld de Amerikaanse Rivierkreeften. Deze kreeften dragen een ziekte bij zich die dodelijk is voor onze inheemse rivierkreeft en hebben hem in Nederland al vrijwel heeft uitgeroeid.

Planten zoals de Grote Waternavel groeien zo snel dat inheemse plantsoorten onvoldoende licht en ruimte overhouden om te groeien. Ook kunnen dichte matten van deze waterplant de doorstroom van kanalen verminderen wat het overstromingsrisico verhoogd. Andere invasieve exoten kunnen ook een gezondheidsrisico met zich meebrengen, zoals bijvoorbeeld de Reuzenberenklauw, welke na aanraking sterke jeuk, zwelling en blaren veroorzaakt. Weer anderen zorgen voor economische schade door bijvoorbeeld leidingen, wegen en dijken te beschadigen, denk bijvoorbeeld aan de Japanse Duizendknoop of de Hemelboom.

Tekening met belangrijke risico's / problemen die invasieve exoten met zich mee kunnen brengen. De rode bloem en rode kreeft geven schematisch een invasieve exoot aan.

Wat te doen?

Overheidsinstanties, gebiedsbeheerders en vele andere organisaties houden zich bezig met de bestrijding van invasieve exoten. Maar ook jij kunt een steentje bijdragen aan het bestrijden van invasieve exoten en het voorkomen van gerelateerde problemen. Lees hieronder hoe:

Wat te doen als particulier (tuinder, natuurliefhebber of reiziger)

Voorkomen is beter dan genezen!

Per definitie worden (invasie) exoten, al dan niet bewust, door de mens verspreid. Voorkom verspreiding:

Gooi geen tuinafval (bijv. snoeiafval) in de natuur en gooi geen waterplanten in openbaar water. Zet ook geen (huis)dieren uit in de natuur of parken, ook geen vissen.

Gebruik geen invasieve exoten maar kies alternatieven (download onze folder met mooie alternatieve tuinplanten!). Probeer vooral soorten te vermijden die zich snel en zelfstandig kunnen verspreiden en gaan woekeren. Hierdoor vermijd je ook problemen van woekerende planten in eigen tuin. Zorg er daarnaast voor dat huisdieren (ook in de vijver) niet kunnen ontsnappen.

Reinig uw spullen (auto, boot, kleding, schoenzolen, etc.) na bezoek aan besmet gebied om te voorkomen dat u de invasie exoot onbewust meeneemt en transporteert naar een nieuw gebied. Helaas is het voor bezoekers meestal niet duidelijk welke gebieden besmet zijn met welke invasieve exoten. Probeer in ieder geval de volgende voorzorgsmaatregelen te nemen om verspreiding van (nieuwe) invasieve exoten te stoppen:

Met de auto (en caravan) op reis geweest? Klop dan voor vertrek naar huis automatjes uit en veeg de caravan (lees hier waarom).
Vaart of vist u graag? Voorkom dat je waterplanten van het ene naar het andere water verplaatst. Reinig daarom je boot, vismateriaal en schoenzolen voor vertrek naar een nieuwe plek.
Natuurliefhebber, wandelaar of fietser? Blijf (in natuurgebieden) op de paden. Fragmenten van invasieve uitheemse planten, zoals watercrassula, verspreiden zich gemakkelijk via kleine fragmenten die blijven haken in bijv. schoenzolen en worden zo verspreid naar nieuwe gebieden.

Geef waarnemingen door

Als een soort zich heeft weten te vestigen is het belangrijk dat beheerders snel weten waar de soort aanwezig is. Geef waarnemingen snel door via de nieuwe gratis smartphone-app: 'snApp de exoot' (Android & iOS) of één van de andere gangbare invoer-apps.

Kaart van Nederland met gemelde waarnemingen tussen 1955-2018 van de invasieve exoot: Reuzenbalsemien. Bron: Verspreidingsatlas.

Beheren

Ga niet zelfstandig te werk (zeker niet door planten te maaien), aangezien veel invasieve planten gemakkelijk via fragmenten verspreiden. Effectief beheer vraagt om kennis. Verschillende organisaties houden zich bezig met de bestrijding van exoten. Vraag uw lokale FLORON-afdeling of bijvoorbeeld het IVN of KNNV waar en wanneer u mee kunt helpen! (Zie rechtsonder deze pagina verwijzingen naar nuttige websites.)

Wat te doen als professional (natuurgids, docent of beheerder)

Voorkomen is beter dan genezen!

Plant ook in het openbaar groen en in de bermen geen invasieve uitheemse planten aan (NVWA soortenlijst), kies liever voor inheemse planten.

Zorg dat invasieve exoten niet (onbewust) via materieel wordt verspreid. Ga dus voorzichtig om bij het verplaatsen van grond waarin mogelijk (zaden van) invasieve exoten zitten. Gebruik van besmette grond kan de invasieve exoot in nieuwe gebieden introduceren.

Reinig voertuigen, machines en gereedschap na gebruik in een gebied waar invasieve exoten aanwezig zijn, omdat fragmenten en zaden via dit materieel verplaatst kan worden als het materieel op een nieuwe locatie gebruikt wordt. Verder kunnen invasieve exoten kunnen zich ook al tijdens het transport van materieel verspreiden als ze tijdens transport van het materieel afvallen/afwaaien. Houd daar rekening mee.

Geef waarnemingen door

Geef zelf ook meldingen door via de invoer-apps (zoals 'snApp de exoot') en ga serieus met meldingen van burgers om.

Beheer

Gebruik geschikte beheermethoden voor het verwijderen van invasieve exoten. Dit kan verschillen per probleemsoort, maar door verkeerd beheer kan de soort zich verder verspreiden! Vraag indien nodig dus een expert om raad. Bij sommige soorten, zoals Japanse Duizendknoop kan maaien namelijk zelfs de problemen vergroten. Deze soort kan namelijk makkelijk uit fragmenten, gecreëerd door maaibeheer, verder groeien en verspreiden. Maai deze dus niet zomaar.

Informeer en stimuleer

Informeer zoveel mogelijk mensen over invasieve exoten en betrek burgers bij de bestrijding.

Geeft u wel eens lezingen? Download dan onze presentatie over exoten van deze website. In het begeleidende document kunt u lezen hoe u de presentatie aan kunt passen voor uw regio. Deel hierbij ook onze flyer uit. (Specifiek voor docenten, zie het NVWA lesmateriaal.)
Hang onze poster op in de gemeenschapsruimte, vergaderruimte en klaslokaal.
Stimuleer mensen ook tot het melden van waargenomen exoten via digitale invoer-websites en apps (o.a. snApp de exoot).

Colofon

De materialen op deze website zijn opgesteld door FLORON (Floristisch Onderzoek Nederland) in opdracht van de NVWA (de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit) in 2018. Foto’s banner: Rode (Amerikaanse) rivierkreeft – Entomolo (CC BY-SA 3.0); Parelvederkruid – Edwin Dijkhuis; Japanse Duizendknoop – Willem Braam; Reuzenberenklauw – Adrie van Heerden. Diverse particulieren en organisaties hebben bijgedragen aan de totstandkoming van de verschillende materialen. De namen staan vermeld in het colofon van de diverse materialen. Graag bedanken we in het bijzonder de mensen die kosteloos de mooie foto's ter beschikking hebben gesteld; bedankt! Deze website is met grote zorg samengesteld. Mocht u desondanks nog onvolkomenheden aantreffen kunt u mailen naar info@floron.nl o.v.v. website Tuin er niet in. FLORON is een merknaam van stichting RAVON.

Materialen / downloads

FLORON heeft verschillende producten ontwikkeld om u te informeren over, en te helpen bij, het goed omgaan met invasieve exoten. Deze kunt u hieronder vinden en downloaden (klik daarvoor op het plaatje). De eindconcepten zijn klaar om te downloaden en te gebruiken. Ziet u nog onvolkomenheden? Laat het ons weten!

Algemene flyer [Eindconcept]

In de bovenstaande flyer (pdf, 7.7mb) wordt algemene informatie gegeven over invasieve exoten zijn; Wat zijn het? Hoe komen ze in Nederland terecht (met enkele voorbeelden) en wat u ertegen kunt doen. Wilt u de flyer afdrukken? Klik dan hier voor de printerversie, print hem dubbelzijdig op 1 A4, vouw hem dubbel over de vouwlijn en klaar!

Poster [Eindconcept]

De bovenstaande poster laat enkele invasieve uitheemse planten zien, met kenmerken voor de herkenning en waar ze voorkomen. Download (pdf, 12.3mb) en print de poster om hem op te hangen in bijvoorbeeld de vergader- of gemeenschapsruimte of het klaslokaal. Er staan 10 invasieve uitheemse planten op afgebeeld met kenmerkende eigenschappen die helpen bij de herkenning van de soort.

Presentatie [Eindconcept]

In deze presentatie (pptx, 15MB) staat uitgebreid beschreven wat invasieve exoten zijn, waar ze vandaan komen, wat de risico’s / gevolgen zijn en wat u er aan kunt doen. Per regio (bos, water, duinen, etc.) worden de belangrijkste soorten besproken. Als IVN, KNNV of andere natuurwerkgroep kunt u de presentatie afslanken, zodat u alleen de informatie relevant voor uw regio verteld. In het mapje (pptx, 15MB) zit ook een begeleidend tekstdocument waarin staat hoe de presentatie is opgebouwd en hoe u deze kunt gebruiken en aanpassen voor een specifieke regio. Voor de Open-office versie, klik hier (odp, 13.6MB).

Alternatieve tuinplanten folder [Eindconcept]

Gaat u binnenkort (tuin)planten kopen of wilt u weten of u één van de meest voorkomende invasieve exoten in uw tuin heeft? Deze folder (pdf, 9.7 mb) helpt u daarbij! Wilt u de folder printen? Klik dan hier en print het bestand (4 pagina's) dubbelzijdig op 2 vellen A4, even aan elkaar nieten en klaar!

Al het materiaal in één keer downloaden?

Klik dan hier (zip-bestand, 73.7mb).
Wilt u de campagnematerialen professioneel laten afdrukken, neem dan contact met ons op voor de bestanden geschikt voor professionele drukkerijen.

Overige materialen

Herkenningskaart Ambrosia (9.7mb)

Eindrapportage (pdf, 0.8mb)

Uitgebreide lijst met potentieel invasieve uitheemse planten, bezoek de website van q-bank. {Wij hopen in 2019 met een aangepaste lijst voor tuinplanten in Nederland te komen.}

Klik hier voor de lijst met Unielijst-soorten.